Ton Wilthagen (hoogleraar arbeidsmarkt, Tilburg University) is enthousiast over de Zeeuwse Meerjarenagenda. Met name het bovenregionale, grensoverschrijdende aspect bevalt hem. Hij omschrijft de meerjarenvisie van de Arbeidsmarktregio Zeeland als een ‘’modern, helder en praktisch plan dat goed in deze tijd past en in de huidige discussie.’’
Een visie met élan ook, zegt hij. Geschikt om de krapte op de arbeidsmarkt (= het verschil tussen vraag en aanbod) aan te pakken. Al vraagt het óplossen van die krapte om andere, misschien strengere, maatregelen.
Tien schuifjes
‘’De krapte kunnen we wel verzachten maar er zijn volgens mij tien manieren om dat te doen. Stel het voor als een mengpaneel met tien schuifjes. Plus - en dat hebben jullie op zich wel goed getackeld - er is niet één partij die al die schuifjes kan openzetten. En er is ook niet één schuifje dat alles kan oplossen. Tot slot: elk schuifje is lastig te bedienen. Nou, daar hebben jullie zeker oog voor.’’
Ton Wilthagen (63) is hoogleraar arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg. Op verzoek van de Arbeidsmarktregio Zeeland gaat hij in op ‘de Zeeuwse aanpak’ waarin een Meerjarenagenda 2021-2025 (lange termijn) zit aan de hand waarvan jaarlijks een Uitvoeringsagenda (korte termijn) wordt vastgesteld.
De Arbeidsmarktregio Zeeland stelt met alle aangesloten partijen van jaar tot jaar een Uitvoeringsagenda vast op basis van de meerjarenvisie. Zo is afgelopen week het nieuwe jaarplan voor 2024 gepresenteerd. Het is de Zeeuwse variant van het ‘’schuivenmodel’’ van Ton Wilthagen. Het betekent dat heel divers, en op tal van vlakken, wordt gewerkt aan een gezonde arbeidsmarkt. Toch zal ook Zeeland er volgens Wilthagen niet aan ontkomen dat er keuzes gemaakt moeten worden.
Ongemakkelijke waarheid
Wilthagen vergelijkt de krapte op de Zeeuwse arbeidsmarkt met Al Gore’s ‘’inconvenient truth’’, een ongemakkelijke waarheid. ‘’We zullen moeten accepteren dat we gewoon niet genoeg mensen hébben voor alles.’’
‘’Mijn redenering is: krapte is kiezen. En dat betekent eigenlijk dat we in de loop der tijd op het punt komen te staan - door de vergrijzing van de samenleving en alles wat dat met zich meebrengt - waarop de krapte structureel is. Dus wij moeten gaan nadenken wat we dan met de mensen die we hebben willen gaan doen en wat belangrijk is.’’
Vergrijzing
De komende ruim 25 jaar staat (ook) in Zeeland in het teken van de toenemende vergrijzing. Tegenover niet werkende ouderen staan steeds minder mensen die wél aan het werk zijn. Wilthagen: ‘’In 2050 zitten we aan een demografische vergrijzingspiek en daarna neemt dat langzaam af. Welke keuzes maak je op basis daarvan? We hebben niet een standaardmodel in Nederland zo van: dit en dat moeten we doen.’’
Hoewel hij gecharmeerd is van de Zeeuwse aanpak met een visie voor de langere termijn en een agenda op korte termijn, plaatst hij nog wel een paar kanttekeningen. De verwachting is dat er de komende jaren bijvoorbeeld veel arbeid in zorg gaat zitten. ‘’Als één op de drie werkende mensen straks in de zorg werkt, hoe zet je de overgebleven twee mensen dan in?’’
Krapte bezweren
Volgens Wilthagen gaat het om een existentiële vraag als: Waar zal Zeeland zijn brood mee kunnen verdienen? ‘’Het zou mijn aanbeveling zijn om die vraag mee te nemen. Want het stuk (de Zeeuwse Meerjarenagenda, red.) heeft het over krapte maar ademt een beetje de sfeer van dat het ergens wel moet lukken om die krapte te bezweren en dat we dan toch nog genoeg mensen hebben voor de dingen die we nu doen. Mijn visie is dat het niet zo zal zijn. Het zal volgend jaar nog niet aan de orde zijn, maar we zijn ernaar op weg.’’
Technologie
Een onderdeel van de structurele oplossing zou kunnen zijn: inzetten op technologie. Met behulp van nieuwe technieken kun je voor meer productie zorgen en daarmee kun je ondervangen dat er steeds minder mensen zijn om het werk te doen.
‘’Het ‘schuifje technologie’ is van belang omdat we dan mogelijk met minder mensen evenveel of meer kunnen doen. En dat we met technologische middelen meer mensen aan het werk kunnen helpen en kunnen zorgen dat ze aan het werk blijven. Technologie kan helpen bij de aanpak van krapte en dat is een van die schuiven die ik nog niet zie in het Zeeuwse plan.’’
Aansprekend
Hij haast zich nóg eens te zeggen dat de Zeeuwse visie wat hem betreft overigens ‘’absoluut aan de maat is. En ik ben objectief positief want ik kom in heel veel regio’s waardoor ik kan vergelijken. Ik vind het aansprekend.’’
Terugkomend op technologie en artificiële intelligentie (AI) worden die volgens hem nog te veel gezien als ‘gadgets’ of ‘hebbedingetjes’. ‘’We moeten juist fors investeren om daar rendement uit te halen en daarom moeten we ook fors verder opleiden in de beroepsbevolking om ervoor te zorgen dat mensen dat rendement eruit kunnen halen.’’
Ingewikkeld proces
Tegelijk pleit hij – nogmaals – voor het maken van keuzes. Een ingewikkeld proces, zegt Wilthagen. Met het risico dat als er géén keuzes gemaakt worden, we in Zeeland bezig blijven op het niveau van: zorgen dat we genoeg mensen hebben binnen de gegeven omstandigheden. ‘’Dat gaat – op termijn – niet lukken’’, verwacht hij.
‘’En dat raakt niet alleen sectoren, het gaat ook over publieke dienstverlening, onderwijs, kinderopvang, zorg… We hebben maar één arbeidsmarkt en daar moeten we alles mee doen. Het gaat niet alleen over industrie, ook over agenten, over energietransitie, over woningen, over alles wat we belangrijk vinden.’’
Brede welvaart
Bovendien: als er gekozen moet worden, hoe doe je dat en wie maakt de keuzes? ‘’Wat zijn criteria bij de keuzes? Moeilijk, want we kennen dat keuzeproces niet. We doen uiteindelijk allemaal alsof de markt het wel oplost en dat zal niet zo zijn. Dat verantwoord kiezen is ook een aspect van brede welvaart, van alles wat belangrijk is voor mensen en de samenleving.’’
Dus technologie is volgens u een deel van de oplossing. Kun u nog meer oplossingsrichtingen schetsen?
‘’Jullie hebben best een aantal oplossingen te pakken maar productiviteit is van belang en daar zit dus ook een schuifje in mijn model. Bij technologie is het probleem dat we nu met alle robots en kunstmatige intelligentie zien dat de arbeidsproductiviteit eerder daalt dan stijgt. En niet alleen in Nederland. Dus er is een soort ‘belofte van technologie en AI’ die nog steeds niet ingelost wordt.’’
En als ik nu zeg: we moeten meer uren werken en inzetten op leven lang ontwikkelen?
‘’Dan heb je helemaal gelijk, maar dat is ook zo’n knopje wat heel moeilijk te bedienen is in Nederland. Want de krapte in Nederland is Europees gezien een recordkrapte. En dat is ook weer een ongemakkelijke waarheid. Dat heeft ook te maken met onze enorme voorkeur voor andere zaken dan werk. Er is geen land wat zó’n sterke voorkeur heeft voor activiteiten buiten werk dan Nederland. Als je wereldwijd vraagt: hoe belangrijk vind je andere activiteiten buiten werk dan staat Nederland helemaal bovenaan en de rest van de wereld begint daar ver onder.’’
Voltijdse verwachtingen
‘’Je hebt helemaal gelijk: we moeten meer uren gaan maken want het opvallende van Nederland is: wij hebben deeltijdse voorkeuren maar wij hebben voltijdse verwachtingen van de samenleving. En dat gaat niet goed, dat kan niet. Wie doet dan het werk dat wij willen dat gebeurt? En dat in een vergrijzende samenleving, daar wringt het.’’
‘’Dat moet trouwens niet de teamspirit bederven in Zeeland. Dat je denkt van: ja nu waren we net zo lekker bezig en nu gaat iemand uit Tilburg roepen dat we op een hele andere samenleving uitkomen en dat we keuzes moeten maken en daar hebben we helemaal geen zin in. Want we hebben leuke sectoren het toerisme en dit en dat... En toch moeten we daar wel over nadenken.’’
Vraagt het niet om een heel andere denkwijze?
‘’Ik denk dat we het hele werk opnieuw moeten gaan toetsen… De Telegraaf schreef pas dat werkgevers zich irriteren aan twintigers. Dan zou ik als werkgever eens heel goed gaan nadenken of jij zelf niet het probleem bent. Want als wij ons gaan irriteren aan de jongeren en de jongeren hebben al zoiets van: ja, betaald werk dat weet ik niet… Daarom denk ik dat je in Zeeland ook eens moet gaan kijken hoe we ervoor zorgen dat het werk ook blijft jongeren aantrekken.’’
Aan de slag in Zeeland
Zeeuwse overheden, onderwijsinstellingen en sociale partners werken samen aan arbeidsmarktvraagstukken in Zeeland. Zij doen dit onder de naam ‘Aan de slag in Zeeland’. André van der Reest, voorzitter van de Arbeidsmarktregio Zeeland en de Zeeuwse Werkkamer deelt de visie van Ton Wilthagen. Er is niet één gouden oplossing. Er zijn altijd meerdere partijen en maatregelen nodig om de uitdagingen op de arbeidsmarkt te voorkomen of op te vangen.
“We zien dat er zeker nog grote uitdagingen zijn op de Zeeuwse arbeidsmarkt. En we nemen de adviezen van professor Wilthagen ter harte. De technieksector en ook de zorg zijn ontzettend belangrijk voor Zeeland. De vergrijzing is echt een uitdaging.”, aldus van der Reest.
Naast oplossingen zoals meer jongeren naar werk begeleiden en investeren in technologische ontwikkelingen is er veel aandacht voor het thema ‘Leven Lang Ontwikkelen’. Zorgen dat medewerkers mee kunnen met de opkomst van artificiële intelligentie (AI) en andere vormen van digitalisering en automatisering. Ook is er aandacht voor omscholing richting de kansberoepen zoals in de techniek en zorg.
Van der Reest: “Al dit soort thema’s en projecten komen aan bod binnen de Arbeidsmarktregio Zeeland en in de thema’s van onze Meerjarenagenda. We zoeken elkaar op en vullen elkaar aan. En natuurlijk is het mooi om te zien dat we vooroplopen met onze aanpak en dat andere regio’s ook met deze aanpak gaan werken. Ik ben trots op de samenwerking vanuit de Zeeuwse Werkkamer en Aan de Slag in Zeeland. Alleen samen kunnen we de uitdagingen op de arbeidsmarkt aan. Het nieuwe jaarplan is net gepubliceerd, dus voor nu gaan we weer aan de slag in (én voor) Zeeland!”
Bekijk hier de Meerjarenagenda Aan de slag in Zeeland 2021-2025 (lange termijn)
Bekijk hier de MJA Uitvoeringsagenda 2024 (jaartermijn)
